“Wpływ płynów do pielęgnacji soczewek kontaktowych na  stan powierzchni oka u pacjenta kontaktologicznego.”

Impact of lens care products on ocular surface in contact lens wearers.

Piotr A. Woźniak

1Instytut Oka,Warszawa, Dyrektor ds. Badań i Rozwoju: dr n. med. Anna M. Ambroziak 2Universitätsklinik für Klinische Pharmakologie, Medizinische Universität Wien Kierownik Kliniki: Assoc. Prof. Priv.-Doz. Dr. med. univ. Markus Zeitlinger

 

Abstrakt

Według badań jedną z głównych  przyczyn  bakteryjnego zapalenia rogówki związanego z użytkowaniem soczewek kontaktowych jest ich niewłaściwa pielęgnacja . Udowodniono, iż niektóre pary soczewka-płyn wykazują większą biokompatybilność w porównaniu do innych kombinacji. Biokompatybilność definiowana jest  jako zdolność materiału z którego wykonana jest soczewka lub płynu do pielęgnacji soczewek, do oddziaływania na żywe komórki bądź tkanki nie powodując ich uszkodzenia oraz nie wywołując  reakcji immunologicznych oraz reakcji toksycznych. Idealny system pielęgnacji soczewek powinien po ich zdjęciu usunąć wszystkie depozyty również te bakteryjne  z powierzchni soczewki kontaktowej i zapobiegać tworzeniu się osadów ze składników filmu łzowego oraz zapobiegać kolonizacji bakterii podczas noszenia soczewek. W niniejszej pracy  omówiony zostanie problem biokompatybilności, jego implikacje kliniczne oraz wpływ na komfort.

Abstract

According to the literature one of the main causes of microbial keratitis associated with contact lenses is inappropriate lens care. It is proven that some pairs of  contact lens/ lens care systems  exhibit higher biocompatibility then other pairs. Biocompatibility is defined as

ability  of  material/lens care solution to interact with living cells/tissues without toxicity, injury, or causing immunological reactions while performing appropriately. Ideal lens care system should remove all deposits from lens surface, and prevent bacterial colonization. The aim of this work is to discuss the biocompatibility, its clinical implications and impact on contact lens comfort. 

Słowa kluczowe: rogówka, soczewki kontaktowe, płyny do pielęgnacji soczewek, biokompatybilność, komfort

Key words: cornea, contact lens, lens care products, biocompatibility, staining grid, comfort

Najważniejsze: Nie każdy płyn do pielęgnacji dobrze reaguje z każdym typem soczewek, wywołując istotne barwienie rogówki. Prawidłowa pielęgnacja redukuje ilość porzuceń soczewek.

Highlights:  Interaction between different types of lens care products and contact lenses varies. The proper lens care reduces dropouts.

 

Wprowadzenie

W trakcie ponad 40 lat, w ciągu których soczewki kontaktowe (SK) są stosowane do korekcji wad wzroku, ich pierwotna rola medyczna została coraz częściej wyparta przez rolę komercyjną. Zmiana ta, dokonana częściowo przez możliwość zakupu soczewek przez internet, sprawiła, iż użytkowanie soczewek kontaktowych nie jest w tej chwili już tak bezpieczne jak było wcześniej [1].

Film łzowy jest kluczowy dla zachowania zdrowia powierzchni oka. Jednym z  ważniejszych składników filmu łzowego są lipidy. Są one wytwarzane przez gruczoły Meiboma spełniają wiele ważnych funkcji na powierzchni oka. Szacuje  się, iż film łzowy składa się z ponad 45 rodzajów lipidów, różnią się one znacznie między sobą budową oraz właściwościami. Lipidy odgrywają jedną z ważniejszych roli przy stabilizacji filmu łzowego,  wpływają na jego czas przerwania, mającego znaczenie w zespole suchego oka oraz podczas użytkowania soczewek kontaktowych [2]. Po założeniu, soczewka w bardzo krótkim czasie pochłania bądź wiąże składniki filmu łzowego. Szybkość tego procesu zależna jest od materiału z jakiego wykonane są soczewki, rodzaju depozytów, oraz składu  filmu łzowego pacjenta [3, 4]. Depozyty (osady) zmieniają właściwości chemiczne lub/i fizyczne soczewek i wpływają na komfort oraz częstość występowania tzw. reakcji niepożądanych. Wysunięto również hipotezę, iż wpływają one negatywnie na budowę oraz fizjologiczną funkcję filmu łzowego [2, 5] prowadząc do reakcji immunologicznych, objawiających się m.in. olbrzymiobrodawkowym zapaleniem spojówek. Reakcje te ułatwiają również przyleganie oraz wzrost bakterii na powierzchni soczewki [6].

Jednym z najpoważniejszych, prowadzącym do poważnego pogorszenia widzenia, powikłań jest bakteryjne zapalenie rogówki. Aż 65% nowych zakażeń bakteryjnych w Wielkiej Brytanii związane jest z użytkowaniem soczewek. Zbliżone wartości odnotowano również w innych krajach: 63% w Holandii, 53% na Tajwanie, 55% w Japonii oraz 52% w Stanach Zjednoczonych [7]. W latach 90’ występowanie zapaleń rogówki szacowane było na 2.2 – 4.1/10 000 użytkowników miękkich jednodniowych soczewek kontaktowych i aż 13.3-20.9/10 000 użytkowników miękkich soczewek kontaktowych w innych trybach wymiany [8-10].

Na przestrzeni lat liczby te nie zmieniły się znacząco i oscylują wokół tych samych wartości.

Wiele epidemiologicznych badań zidentyfikowało czynniki odpowiadające za występowanie powikłań związanych z użytkowaniem soczewek. Najważniejsze z nich to:

  1. a) nieprawidłowa i niesystematyczna pielęgnacja [11],
  2. b) użytkowanie soczewek w trybie ciągłym [12],
  3. c) nikotynizm [13],
  4. d) nieprawidłowa higiena dłoni [9],
  5. e) nieprawidłowa dezynfekcja pojemnika do przechowywania soczewek [9].

W  artykule omówiony zostanie problem interakcji płyn do pielęgnacji – soczewka kontaktowa,  jego wpływ na barwienie rogówki oraz komfort użytkowania soczewek kontaktowych.

Rola systemów pielęgnacyjnych

Płyny używane do pielęgnacji soczewek kontaktowych mają za zadanie zmniejszyć kolonizację bakteryjną na powierzchni SK i usunąć z niej osady oraz zanieczyszczenia ze środowiska [14]. Skuteczność dezynfekcji płynów do pielęgnacji soczewek kontaktowych  według standardu ISO 14729 oceniana jest  w odniesieniu do pięciu, najczęściej występujących w zakażeniach oczu mikroorganizmów (wg klasyfikacji ATCC- American Type Culture Collection):

  1. a) bakterii: Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty, ATCC 6538),

Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej, ATCC 9027),

Serratia marcescens (pałeczka krwawa, ATCC 13880);

  1. b) grzybów: Candida albicans (ATCC10231),

Fusarium solani (ATCC 36031).

Na rynku istnieje wiele różnych systemów pielęgnacji soczewek zawierających różnego rodzaju konserwanty odpowiadające za dezynfekcje (np. PHMB, Polyquaternium-1, Aldox), czynniki chelatujące (np. EDTA), surfaktanty oraz środki buforujące (zapewniające odpowiednią efektywność konserwantom, uniezależniają procesy dezynfekcji od warunków otoczenia).  W tym miejscu należy również wspomnieć o systemach opartych na nadtlenku wodoru, który bezpośrednio eliminuje mikroorganizmy.

Zadaniem związków chelatujących, które wiążą się z jonami metali, jest z jednej strony udział w czyszczeniu soczewek (jony metali lekkich odgrywają rolę w przyleganiu osadów białkowych do powierzchni SK), a z drugiej strony pobieranie jonów ze ścian komórkowych bakterii uniemożliwiając im tym samym zachodzenie procesów metabolicznych [15].

Rolą surfaktantów jest redukcja napięcia powierzchniowego oraz usuwanie luźnych osadów, mikroorganizmów. Surfaktanty łączą się z nimi w tzw. micele, które są łatwo neutralizowane w otaczającym płynie, a następnie usuwane w procesie spłukiwania.

Biokompatybilność

Z uwagi na powyższe oraz ilość dostępnych produktów do pielęgnacji, wybór właściwego systemu pielęgnacyjnego ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu powikłań. Udowodniono, iż niektóre pary soczewka-płyn wykazują większą biokompatybilność w porównaniu do innych kombinacji. Biokompatybilność definiowana jest  jako zdolność materiału z którego wykonana jest soczewka lub płynu do pielęgnacji soczewek, do oddziaływania na żywe komórki bądź tkanki nie powodując ich uszkodzenia oraz nie wywołując  reakcji immunologicznych oraz reakcji toksycznych[16]. Biokompatybilność jest  bezpośrednio oceniana przez specjalistę i ma bezpośredni wpływ na komfort użytkowania soczewek kontaktowych [17]. Idealny system pielęgnacji soczewek powinien po zdjęciu soczewek usunąć wszystkie depozyty (włączając mikroby) z powierzchni SK i zapobiegać tworzeniu się osadów ze składników filmu łzowego oraz kolonizacji bakterii podczas noszenia soczewek [18].

Systemy pielęgnacji a soczewki silikonowo-hydrożelowe

Systemy pielęgnacji, a także ich potencjalny wpływ na soczewki silikonowo-hydrożelowe (SiHy) zostały dokładniej zbadane. Pierwotnie Andrasko i wsp. badali powierzchowne barwienie rogówki pojawiające się po krótkiej ekspozycji na określone połączenia soczewka – płyn pielęgnacyjny [19]. Obecnie uwaga badaczy skupia się na wpływie produktów pielęgnacyjnych na komfort odczuwany przez pacjenta oraz interakcje pomiędzy płynami, materiałami i objawami na powierzchni oka [20].

Willcox  i wsp. w trakcie krótkiego sześciogodzinnego badania porównywali wpływ wielofunkcyjnego płynu do pielęgnacji soczewek (MPS) konserwowanego Poliquadem/Aldoxem oraz płynu konserwowanego poliheksanidem (PHMB) na nienoszone SK z lotrafilconu B i galyfilconu A. Dowiedziono, iż MPS w większym stopniu niż PHMB powoduje spadek komfortu, większe objawy niepożądane- pieczenie, uczucie soczewki na oku, kłucie. Pomimo, iż zarówno MPS jak i PHMB powodują wyraźne wzory barwienia rogówki, wzory te wyraźniejsze były w przypadku PHMB. We wnioskach z badania autorzy nie znaleźli wyraźnej korelacji pomiędzy badaniem przedmiotowym a objawami podmiotowymi [20].

W kolejnym badaniu Keir i wsp. porównywali charakterystykę kliniczną jednostopniowego systemu pielęgnacyjnego opartego na nadtlenku wodoru  z płynem konserwowanym Poliquadem/Aldoxem w trakcie użytkowania dwóch typów soczewek (SiHy) z lotrafilconu B oraz senofilconu A. Po miesięcznych obserwacji nie zaobserwowano istotnych klinicznie różnic, natomiast pacjenci użytkujący system oparty na nadtlenku wodoru mogli komfortowo użytkować soczewki około 1 godziny dłużej w ciągu dnia, niż osoby użytkujące drugi płyn [21].

Pocieranie i spłukiwanie soczewek

Rola pocierania i spłukiwania soczewki kontaktowej podczas procedury pielęgnacji w odniesieniu do komfortu jest dyskusyjna. Nichols w badaniu z 2006 roku udowodnił, iż u niewielkiej liczby pacjentów, u których gromadzą się na powierzchni soczewki osady, procedura pocierania istotnie statystycznie redukuje ich wytwarzanie Na powierzchni soczewki wykonanej z  galyfilconu A dodanie pocieranie do procedury czyszczenia soczewek statystycznie zmniejszyło ilość osadów z 33% do 0% przy użyciu płynu Complete MoisturePlus I z 11.1% do 3.7% przy użyciu płynu OptiFree Express. Ilość depozytów nie miała jednak wpływu ani na komfort ani na ostrość wzroku [22].

Wybór odpowiedniego systemu pielęgnacji soczewek kontaktowych

Przy doborze odpowiedniego systemu pielęgnacji warto skorzystać ze Skali barwień rogówki wg Andrasko. (tzw. „Staining  Grid”) [19, 23](Tabela 1). Skala ta, jest łatwym w użyciu schematem, który prezentuje biokompatybilność pomiędzy różnymi rodzajami soczewek a różnymi płynami do pielęgnacji. Wartości procentowe przy każdej kombinacji oznaczają średni procent barwienia rogówki po 2 godzinach od założenia soczewek. Kolory komórek natomiast pokazują wielkość barwienia:

Kolor zielony-  barwienie nieistotne

Kolor żółty-  barwienie należy kontrolować

Kolor czerwony- należy rozważyć zmianę systemu pielęgnacji.

[ Tabela Stainig Grid ] (ze strony http://www.staininggrid.com)

W celu powiększenia tabeli – kliknij w jej obrazek.

oddzialywanie-plynow-do-soczewk

 

Podsumowanie

Wybór odpowiedniego systemu pielęgnacji nie jest oczywisty. Wiele osób nie jest świadomych, iż odpowiednia pielęgnacja ma duży wpływ nie tylko na zmniejszenie powikłań, ale również wpływa na komfort. Nie każdy płyn dobrze reaguje z każdym typem soczewek, wywołując istotne barwienie rogówki. Aby uniknąć powikłań należy bezwzględnie stosować się do wskazówek producentów. Prawidłowa pielęgnacja redukuje ilość porzuceń soczewek.

W przypadku pacjentów reagujących niekorzystnie na stosowany płyn pielęgnacyjny warto rozważyć zmianę płynu na płyn oparty na nadtlenku wodoru- szczególnie polecany alergikom lub zmienić tryb użytkowania soczewek na jednodniowy.

Nowoczesne materiały hydrożelowe i silikonowo-hydrożelowe oraz ciągle ulepszane składy płynów pielęgnacyjnych zwiększają prawdopodobieństwo osiągnięcia wysokiej satysfakcji z użytkowania soczewek kontaktowych.

Pełen artykuł TUTAJ

Bibliografia

  1. Ozkan, J., et al., Effect of Daily Contact Lens Cleaning on Ocular Adverse Events during Extended Wear. Optom Vis Sci, 2015. 92(2): p. 157-66.
  2. Lorentz, H. and L. Jones, Lipid deposition on hydrogel contact lenses: how history can help us today. Optom Vis Sci, 2007. 84(4): p. 286-95.
  3. Jones, L., et al., An in vivo comparison of the kinetics of protein and lipid deposition on group II and group IV frequent-replacement contact lenses. Optom Vis Sci, 2000. 77(10): p. 503-10.
  4. Carney, F.P., W.L. Nash, and K.B. Sentell, The adsorption of major tear film lipids in vitro to various silicone hydrogels over time. Invest Ophthalmol Vis Sci, 2008. 49(1): p. 120-4.
  5. Thai, L.C., A. Tomlinson, and M.G. Doane, Effect of contact lens materials on tear physiology. Optom Vis Sci, 2004. 81(3): p. 194-204.
  6. Butrus, S.I. and S.A. Klotz, Contact lens surface deposits increase the adhesion of Pseudomonas aeruginosa. Curr Eye Res, 1990. 9(8): p. 717-24.
  7. Wu, Y.T., et al., Contact lens hygiene compliance and lens case contamination: A review. Cont Lens Anterior Eye, 2015. 38(5): p. 307-16.
  8. Cheng, K.H., et al., Incidence of contact-lens-associated microbial keratitis and its related morbidity. Lancet, 1999. 354(9174): p. 181-5.
  9. Stapleton, F., et al., Risk Factors for Microbial Keratitis in Daily Disposable Contact Lens Wear. Investigative Ophthalmology & Visual Science, 2010. 51(13): p. 1305-1305.
  10. Liesegang, T.J., Contact lens-related microbial keratitis: Part I: Epidemiology. Cornea, 1997. 16(2): p. 125-31.
  11. Dart, J.K., F. Stapleton, and D. Minassian, Contact lenses and other risk factors in microbial keratitis. Lancet, 1991. 338(8768): p. 650-3.
  12. Edwards, K., et al., Characteristics of and risk factors for contact lens-related microbial keratitis in a tertiary referral hospital. Eye (Lond), 2009. 23(1): p. 153-60.
  13. Morgan, P.B., et al., Risk factors for the development of corneal infiltrative events associated with contact lens wear. Invest Ophthalmol Vis Sci, 2005. 46(9): p. 3136-43.
  14. Sankaridurg, P.R., et al., Adverse events with extended wear of disposable hydrogels: results for the first 13 months of lens wear. Ophthalmology, 1999. 106(9): p. 1671-80.
  15. Kropacz, S., Ocena skuteczności dezynfekcji płynów do pielęgnacji soczewek kontaktowych. Optyka, 2012. 5(2012): p. 52-55.
  16. Bloomenstein, M.R., et al., Understanding Biocompatibility: The Importance of Study Design, Methods, and Proper Interpretation. Cornea, 2012. 31(12): p. 1507.
  17. Korb, D.R., et al., An evaluation of the efficacy of fluorescein, rose bengal, lissamine green, and a new dye mixture for ocular surface staining. Eye Contact Lens, 2008. 34(1): p. 61-4.
  18. Zhao, Z., et al., Care regimen and lens material influence on silicone hydrogel contact lens deposition. Optom Vis Sci, 2009. 86(3): p. 251-9.
  19. Andrasko, G. and K. Ryen, Corneal staining and comfort observed with traditional and silicone hydrogel lenses and multipurpose solution combinations. Optometry, 2008. 79(8): p. 444-54.
  20. Willcox, M.D., et al., Interactions of lens care with silicone hydrogel lenses and effect on comfort. Optom Vis Sci, 2010. 87(11): p. 839-46.
  21. Keir, N., et al., Clinical performance of different care systems with silicone hydrogel contact lenses. Contact Lens and Anterior Eye, 2010. 33(4): p. 189-195.
  22. Nichols, J.J., Deposition rates and lens care influence on galyfilcon A silicone hydrogel lenses. Optom Vis Sci, 2006. 83(10): p. 751-7.
  23. Andrasko, G. Staining Grid 11.05.2016]; Available from: http://www.staininggrid.com.